මම කලින් ලිපියේ සඳහන් කලා අපගේ ශරීර සෛලයේ පටන් ඉහලට සංකීර්ණ වන්නේ කෙසේද කියා. සෛලයට පසු හමුවන අදියර තමා “පටක” ( Tissues ) වශයෙන් හඳුන්වන්නේ. පටකයන් සෑදෙන්නේ සෛල ගණනාවක් එකතු වීමෙනි. සෛල වලට අමතරව එම් සෛල අතර හිදැසි තිබේ නම්, ඒවා සංකීර්ණ ප්‍රෝටීන, සංකීර්ණ කාබෝහයිඩ්‍රේට වැනි විවිධ කාබනික ද්‍රව්‍ය වලින් පිරී තිබේ.
පටක ප්‍රධාන වර්ග හතරකට බෙදීමට පුළුවන්.
1. අපිච්ඡද පටකය (Epithelial tissue)
2. සම්බන්ධක පටකය (Connective tissue)
3. මාංශපේශී පටකය (Muscle tissue)
4. ස්නායු පටකය (Nervous tissue)
අපිච්ඡද පටකය (Epithelial tissue)
අපිච්ඡටද පටක තමා සෑම විටම වගේ අපගේ ශරීර අභ්‍යන්තරය හා බාහිර අවකාශය අතර සීමාවේ පිහිටන පටක ස්ථරය. අපට පෙනෙන හා දැනෙන හොඳම උදාහරණය තමා අපගේ සම. අපිච්ඡදයක් හැදෙන්නේ සෛල තට්ටුවක් හා එම් සෛල වලට පිහිටීමට උදව් කරන බේස්මන්ට් මෙම්බ්‍රේනයකින් ( basement membrane – මීට යොදන සිංහල වචනය සොයාගන්න අමාරුයි. “අධ්‍යස්ථ පටලය” කීවොත් හරි ද? දත් අයෙක් වේ නම් දොස්තරමාමා ට පවසන මෙන් කරුණාවෙන් ඉල්ලා සිටිමි). අපිච්ඡද වලට පොදු අනිත් ලක්ෂණය තමා ඒවායේ සෛල එකිනෙකට සමීපව තදින් ඇසිරුණු තට්ටුවක් ලෙසින් පැවතීම. මෙම සැකැස්ම නිසා අපිච්ඡද වලට බැඳි මුහුණතක් හා නිදහස් මුහුණතක් ලැබේ. අපිච්ඡද වර්ග කිර්‍රීමට එහි ඇති මතුපිට ස්ථරයේ සෛල වල හැඩය හා සෛල ස්ථර ගණනාව යොදා ගැනේ. සෛල ස්ථර එකක් පමණක් නම් එය සරල (Simple) අපිච්ඡදයක් ලෙස ද සෛල ස්ථර එකකට වඩා වැඩි නම් එය ස්ථරීභූත (Stratified) අපිච්ඡදයක් ලෙස ද හැඳින්වේ. ඉහත රූපයේ අප සිරුර තුල පවතින විවිධ අපිච්ඡද පටක වර්ග වල මූලික සැකැස්ම සරලව දැක්වෙනවා. එම වර්ග ගැන හැඳින්වීමක් මා ඊලඟට දක්වන්නම්.
සරල ශල්කමය අපිච්ඡදය (Simple Squamous epithelium) : මීට “ශල්කමය” යන නම ලැබී ඇත්තේ එහි සෛල ඉතා තුනී පොත්තක් වැනි ස්වරූපයක් ගන්නා නිසාය. ශල්කමය සෛල ඉහලින් බැලූ විට බහුඅස්‍රාකාර හැඩයක් ගන්නා අතර පලළට වඩා උසින් ඉතා අඩුය. එනිසා ඉතාමත් තුනී පටලයක ස්වරූපයක් මෙයට ලැබේ. ශල්කමය සෛල වල න්‍යෂ්ඨිය පැතලි තැටියක් වැනි ස්වරූපයක් ගැනීම එයට හිමි අනිත් විශේෂත්වයයි. මෙම පටකය අප සිරුරේ විවිධ ද්‍රව්‍ය හුවමාරු වන ස්ථාන වල පිහිටයි. උදාහරණ වශයෙන් වායු හුවමාරුව සිදුවන පෙණහළු ගර්තිකා, පෝෂක ද්‍රව්‍ය හුවමාරු වන කේශ නාලිකා, අපද්‍රව්‍ය හුවමාරු කරන වෘක්කීය ගුච්ඡිකා දැක්විය හැකිය.
සරල ඝනාකාර අපිච්ඡදය (Simple Cuboidal Epithelium) : මෙම අපිච්ඡදයේ සෛල උස හා පළල සමාන නිසා පැති පෙනුම ඝනකයක හැඩයක් ගනී. ඝනාකාර සෛල වල න්‍යෂ්ඨිය ගෝලාකාර හැඩයක් ගනී. පිහිටා ඇති තැන අනුව, ඝනාකාර අපිච්ඡද වලින් කෙරෙන මූලික කාර්‍යයන් ලෙස හෝමෝන වැනි ද්‍රව්‍ය සංශ්ලේශනය, විවිධ ද්‍රව්‍ය ස්‍රාවය හා අවශෝෂණය කිරීම පෙන්විය හැකිය. මෙය ඇති තැන් ලෙස තෛරොයිඩය, අධිවෘක්කය වැනි ග්‍රන්ථි ද, වකුගඩු වල මුත්‍රා නිපදවන සිහින් නාලිකා ද උදාහරණ වේ.
සරල ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Simple Columnar Epithelium) : මෙම අපිච්ඡදයේ සෛල පලළට වඩා උසින් ඉතා වැඩි නිසා පැති පෙනුම ඝනකාභයක/ස්ථම්භයක හැඩයක් ගන්නා අතර න්‍යෂ්ඨිය ඉලිප්සාකාර පෙනුමක් ගනී. පිහිටා ඇති තැන අනුව විවිධ ද්‍රව්‍ය ස්‍රාවය හා අවශෝෂණය කිරීම මෙහි කාර්යය ලෙස පෙන්විය හැකිය. මෙය ඇති තැනකට හොඳම උදාහරණය අපගේ බඩවැල් වේ. බඩවැල් වල ඇති අපිච්ඡදයේ සෛල වල බඩවැල තුලට යොමු නොබැඳි මුහුනතේ මයික්‍රෝවිලයි (Microvilli) නම් ව්‍යුහ රාශියක් ඇත. මේවා ඉතා සියුම් ඇඟිලි වැනි සෛල ප්ලාසිම පටලයේම දිගුවන් වේ. එමඟින් බඩවැල් වල අවශෝෂනය සඳහා ඇති පෘෂ්ඨයේ වපසරිය වැඩි කෙරී ඇත.
ස්ථරීභූත ශල්කමය අපිච්ඡදය (Stratified Squamous Epithelium) : මෙය ඉහත සඳහන් ශල්කමය සෛල තට්ටු ගණනාවකින් සැදුනක් ලෙස දැක්විය හැකිය. නමුත් බේස්මන්ට් මෙම්බ්‍රේනය අසල ඇති සෛල ඝනාකාර හැඩයක් ගනී. අපගේ ශරීර අභ්‍යන්තරය, බාහිර පරිසරයෙන් එල්ල වෙන නොයෙක් අහිතකර බලපෑම් (උදා:- ඝර්ෂණය, තාපය, රසායනික ද්‍රව්‍ය, වියලීම) වලින් ආරක්ෂා කිරීමට මෙම පටකය අනුවර්තනය වී ඇත. අපට දැකිය හැකි හොඳම උදාහරනය සම වේ. මුඛය, ගලනාලය, යෝනි මාර්ගය වැනි අවයව වල බාහිරයට නිරාවරිත ඉහලම කොටස සාදන්නේ ද මෙම අපිච්ඡදය වේ.
ස්ථරීභූත ඝනාකාර අපිච්ඡදය (Stratified Cuboidal Epithelium) හා ස්ථරීභූත ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Stratified Columnar Epithelium) : මෙම අපිච්ඡද වර්ග දෙක අප ශරීරයේ ඉතා අඩු වශයෙන් පිහිටා ඇත. බොහෝ විට මේවා විවිධ ග්‍රන්ථි නාලිකා (උදා: දහඩිය ග්‍රන්ථි නාලිකා, පියයුරු වල ක්ෂීර ග්‍රන්ථි නාලිකා) වල පිහිටයි. නැත්නම් යම් කිසි ව්‍යුහයක එක් අපිච්ඡද වර්ගයකින් තවකෙකට මාරු වන සීමාවල පිහිටයි (උදා : ගුද මාර්ගය හා ගුදය අතර සීමාව).
ව්‍යාජ්‍ය-ස්ථරීභූත ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Pseudo-Stratified Columnar Epithelium) : මීට ව්‍යාජ්‍ය යන විශේෂණය ලැබෙන්නේ එහි සෛල තනි ස්ථරයක් පැවතිය ද එම සෛල සියල්ල නදහස් මුහුණතට නොපැමිණීම හේතුවෙන් ස්ථරීභවිත පෙනුමක් ඇති නිසාය. සෛල වල පෙනුම ස්ථම්භාකාර වේ. මේවායේ නිදහස් මූණතේ සෑම විටම පාහේ මෛක්‍රෝවිලයි, සිලියා (Cilia) විවිධ වැනි සෛලීය උපාංග ඇත. මෙම පටකය පිහිටි ස්ථාන ලෙස අප ඉහල ශ්වසන පද්ධතිය (නාසය, ශ්වාසනාලය), පුරුෂ ප්‍රජනක පද්ධතියේ නාලිකා (මුංචකය, අපසාහී වාහිණිය) උදාහරණ වේ.
සංක්‍රාමික අපිච්ඡදය (Transitional Epithelium) : මේ ඉතාමත් විශේෂිත අපිච්ඡදයකි. එහි සෛල වලට ඉන්ද්‍රියයේ අවශ්‍යතාවය පරිදි හැඩය වෙනස් කර ගැනීමට හා එමඟින් පටකයේ සෛල ස්ථර ගණන වෙනස් කිරීමට හැකියාවක් පැවතීමත් නිසා සංක්‍රාමික අපිච්ඡදය ලෙස මෙය නම් කෙරේ. මෙය පිහිටා ඇත්තේ වෘක්ක ශ්‍රෝණියේ සිට මුත්‍ර වාහිණිය හා මුත්‍රාශය දක්වා අපගේ මුත්‍රා පද්ධතිය පමණක් ඇසුරු කරගෙන වේ. මෙම අවයව මුත්‍ර වලින් පිරී ඇති විට, අපිච්ඡදය ප්‍රසාරණය වී තුනී පෙනුමක් ගන්නා අතර මූත්‍රා පිට කල පසු සංකෝචනය වී නැවත ඝන ස්ථරමය පෙනුමක් ලබා ගනී. තවද මෙම අපිච්ඡදයේ සෛල එකිනෙක හා තදින් බැඳී ජලය, ඛනිජ ලවණ හා බහිශ්‍රාවීය අපද්‍රව්‍ය වලට එතුලින් ගමන් කිරමට නොදෙන බාධක පවුරක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. එමඟින් මූත්‍ර වල ඇති බහිශ්‍රාවී අපද්‍රව්‍ය නැවත සිරුරට ඇතුල්වීම වැලකේ.
දොස්තරමාමලා මේවා ගැන ඉගෙන ගත්තේ පටක විද්‍යාව (Histology) නම් පාඩමකින්. එයින් අපට මෙම පටක වර්ග වල ස්වරූපය, ක්‍රියාකාරීත්වය හා ප්‍රයෝජනය ඉගෙන ගන්න ලැබුණා. මගේ සිත්ගත්ම වැඩක් උනේ මේවා අණ්වීක්ෂයෙන් බැලීමයි. ඔයාලටත් ඒ අණ්වීක්ෂයෙන් පෙනෙන ආකාරය දැක්වීමට බලාගන්න මම පහත රූප ටික ඇමුණුවා.
පෙණහළු ගර්තිකා : සරල ශල්කමය අපිච්ඡදය (Simple Squamous epithelium)
තෛරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය : සරල ඝනාකාර අපිච්ඡදය (Simple Cuboidal Epithelium)
කුඩා බඩවැල : සරල ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Simple Columnar Epithelium)
ගලනාලය : ස්ථරීභූත ශල්කමය අපිච්ඡදය (Stratified Squamous Epithelium)
සම : ස්ථරීභූත ශල්කමය අපිච්ඡදය (Stratified Squamous Epithelium)
ස්වේත (දහඩිය) ගන්ථි නාලිකා : ස්ථරීභූත ඝනාකාර අපිච්ඡදය (Stratified Cuboidal Epithelium)
ඛේඨ ග්‍රන්ථි නාලිකාවක් : ස්ථරීභූත ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Stratified Columnar Epithelium)
වෘෂණ මුංචකය : ව්‍යාජ්‍ය-ස්ථරීභූත ස්ථම්භමය අපිච්ඡදය (Pseudo-Stratified Columnar Epithelium)
මුත්‍රාශය : සංක්‍රාමික අපිච්ඡදය (Transitional Epithelium)
හැකි තරම් සරල ලෙස ලිවීමට උත්සාහ කලත් මෙම ලිපි අවසානයේ ඉතා දිගු වේ. ඔබගේ ප්‍රතිචාර හා අදහස් ලියන්නේ නම් මම ඉතා සතුටු වෙමි. එවගේම ඔබට මෙම ලිපියේ අන්තර්ගත කරුණු පිළිබඳ ගැටලු ඇත්නම් මම එවාට පිළිතුරු සැපයීමට මාගේ දැනුමේ හැටියට උත්වසාහ කරමි. මෙම දීර්ඝ ලිපිය කියව්වාට ඔබට තුති.
දොස්තර මාමා 
දොස්තර මාමාව බලන්න අදයි ආවේ. ඉතා වටිනා වැඩක්! ජය!!
බොහොම ස්තූතියි! මා ඔබගේ ලිපි ඉතා ආශාවෙන් කියවනවා. දිගටම ලියන්න.
නියමයි……….. විස්තරාත්මක දෙවෙනි ලිපිය, බොහෝම ස්තුතියි දොස්තර මාමාට.